Koninklijke IJmond

Het zijn eigenlijk misdaden in slow motion, waardoor we er toch aan gewend lijken te zijn. De vervuiling van de IJmond door Tata Steel, voorheen Corus en daarvoor de Koninklijke Hoogovens. Intussen is het wel klaar met de gewenning.

Het speelde zich ook af onder mijn ogen, die vervuiling. Ergens wist je het wel, maar niemand protesteerde echt. Een aardig deel van mijn familie werkte bij de Hoogovens¹ of werkte bij een toeleverancier. Sterker, ik heb zelf bij zo’n toeleverancier gewerkt, de Beverol-fabriek. Daar werden grote containers smeervet gemaakt voor de koud- en warmband walserijen van de Hoogovens.

De fabriek zorgt dus voor een wat dubbel gevoel, want ik was nooit geboren als mijn opa ergens begin jaren ’50 niet bij de Hoogovens was gaan werken. Onwaarschijnlijk dat mijn ouders elkaar ontmoet zouden hebben.

Maar geld, bedrijfsleven en economie gaan te vaak boven de volksgezondheid. Dat blijkt ook uit deze video van de Dorpsraad Wijk aan Zee. Niet erg neutraal, maar wel geschraagd door feiten en onthutsend om te zien hoe de vervuiler door overheden (regionaal, provinciaal en landelijk) geaccommodeerd wordt. De video is bedoeld om geld in te zamelen om onderzoek en juridische kosten voor rechtszaken tegen Tata Steel te dekken.

(En bedrijven en politiek kunnen daar echt wel beter mee omgaan, als de wil er maar is,)

Als die fabriek zou sluiten, zouden – bij wijze van spreken – alle koeien, kalveren, varkens, eenden en kippen gewoon mogen blijven kakken en zouden we nog hele woonwijken met huizen kunnen bouwen. Zoveel CO₂ scheelt dat.

Toch is dat staal harder nodig dan die grote hoeveelheid dieren. Ironisch genoeg ook voor de grote, groene energietransitie, zoals staal voor windmolens. Naar ik heb begrepen kan ‘dependance IJmuiden’ van Tata Steel autonomer handelen dan voorheen en is het niet louter een melkkoe meer voor eigenaren en aandeelhouders. De koers naar CO₂-vrij geproduceerd staal is ingezet.

(¹ )Hoogoven
De naam Hoogovens komt van het proces om ijzer uit ijzererts te winnen, dat in de vijfde eeuw voor Christus al bekend was in China. Halverwege de Middeleeuwen komt de verspreiding van de hoogoven in Europa goed op gang. Op 20 september 1918 is de Koninklijke Nederlandsche Hoogovens en Staalfabrieken NV opgericht door H.J.E. Wenkebach. In 1920 begon de bouw, waarvoor een prachtig duingebied, De Breesaap, werd opgeofferd. In 1924 werd de eerste Hoogoven opgestookt en begon de productie van ruwijzer.

De ziekte

Een intrigerend verhaal over mijn moeder, geboren en getogen in IJmuiden, betreft haar zwemkunst. Ze was de jongste dochter uit een gezin met nog vier kinderen. Mijn opa Jan Zwart, eerst zeeman op de grote vaart en later vletterman in IJmuiden, leerde haar zwemmen door haar het Noordzeekanaal in te laten met een touw om haar middel, terwijl hij vanuit de roeiboot zijn instructies toeriep. Ik vermoed rond 1950, ze was een jaar of tien.

In 1966 wordt mijn zus geboren en heeft mijn moeder de diagnose myasthenia gravis (MG) gekregen, een ongeneeslijke spierziekte. Het is een raadsel hoe het ontstaat en treft zo’n 20 mensen per jaar. Wat de ziekte doet is wel duidelijk, typerend is een sterk wisselende spierzwakte in gezicht, armen en benen. MG blokkeert receptoren van spierzenuwen of maakt ze kapot door een ontregeld immuunsysteem.

In 1975 stierf mijn moeder – bijna 37 jaar oud – aan complicaties van deze ziekte, niet ondenkbaar door de flinke hoeveelheden prednison die zij kreeg om dat immuunsysteem te kalmeren.

Momenteel ben ik bezig met onderzoek naar verhalen over de ziekte en mogelijke behandeling. De specialisten zitten momenteel in Leiden en niet meer in Amsterdam. Een vraag is daarbij of het ontstaan van de ziekte te maken kan hebben met de vervuiling door de Hoogovens.

Gesanctioneerde milieuvervuiling

Spoelen we even door naar 21 januari 2022. Het RIVM publiceert een nieuw onderzoek naar neergedaald stof en de luchtkwaliteit in de IJmond. Daaruit blijkt dat ‘bronnen op het terrein van Tata Steel een belangrijke bijdrage leveren aan onder meer fijnstof, metalen en PAK’².

Opnieuw bewijs voor gesanctioneerde vervuiling, want aan onderzoek en gezondheidsklachten is vrijwel altijd voorbij gegaan. Uitstel, afstel, zelfregulatie, de bekende politieke trucs. De luchtvervuiling was zeker bekend. Op de Wikipedia-pagina van de Hoogovens staat de volgende zin over het fraaie hoofdgebouw (opgeleverd in 1951), die geciteerd wordt op de website voor architect W.M. Dudok: “De buitenkant van de gebouwen is bekleed met bruine tegelstrips om de aanslag van luchtvervuiling niet direct zichtbaar te laten zijn.”

Ook daaruit blijkt dat de kennis over luchtverontreiniging er wel was, maar dat de gevolgen uit beeld bleven, werden verhuld of goedgepraat. Sinds 2009 heeft de RIVM een aparte pagina op de website gereserveerd voor onderzoek naar Tata Steel (Corus) en de invloed van de luchtkwaliteit op de gezondheid in de IJmond. Het aantal mensen met longkanker, leukemie en hartklachten is beduidend hoger dan het landelijk gemiddelde.

Met name de lood die bijvoorbeeld in de grafietregens zit, is zorgelijk. Loodvergiftiging kan serieuze en permanente schade toebrengen aan volwassenen en kinderen. Tot aan verlammingsverschijnselen aan toe. Spieren, zenuwen, myasthenie?

Foto boven: Van 1961 tot 1992 was Camping Rolandsduin te vinden letterlijk onder de rook van de Hoogovens.

(²) Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (PAK)
PAK’s zijn een groep organische stoffen die ontstaan door onvolledige verbranding. Ze worden bijvoorbeeld gevormd bij het aanbranden van eten (barbecuen), het stoken van houtkachels en open haarden en ze zitten in sigarettenrook. PAK’s komen voornamelijk in het lichaam door voeding en inademing.