Wordt verwacht: meer toekomst

Ik geef het toe. Ik was ooit voor de PvdA met zijn ‘eerlijke verdeling van kennis, inkomen en macht’. Een ideaal waar we nog ver verwijderd van zijn en dus nog actueel. Hoewel er nog steeds werkloosheid en armoede is, is die partij intussen de weg kwijt.

Het concept van inkomen door betaald werk is dat langzamerhand is ook. Er is steeds minder van en voor steeds minder mensen, waarvan er steeds meer bijkomen. Tijd voor een toekomst met een basisinkomen, want geld kan je gewoon maken.

Onlangs kreeg ik de zoveelste afwijzing voor een leuke, tijdelijke parttime baan. Ik was één van de 150 sollicitanten, een aantal dat in mijn ervaring eerder normaal dan uitzondering is. Sinds 2008 ben ik een van de vele (oudere) zelfstandigen en door een tekort aan opdrachten is zo’n baantje momenteel erg welkom. Zou ik intussen een ZZPPP’er zijn geworden? Een zelfstandige zonder poen, pensioen en perspectief?

Met de bed-bad-brood-discussie bleek dezer weken wederom het ontbreken van werkelijkheidszin in de Nederlandse politiek. Een gevalletje Haagse werkelijkheid, door Bas Heijne treffend beschreven. Resultaat was in ieder geval opnieuw een hopeloos en onwerkbaar compromis. Hoor de – terecht – tegensputterende burgemeesters.

Waar de politiek eveneens hardnekkig de plank blijft misslaan, is op het gebied van werkgelegenheid en arbeidsmarkt. Natuurlijk, ze hebben hun mond ervan vol en het komt er aan de andere kant ook uit, als wetgeving, als beleid. Maar het zijn monden vol meel en hoofden vol donkerbruine illusies dat er daadwerkelijk iets van belang gebakken wordt.

De Wet Werk en Zekerheid, de Participatiewet, het is allemaal illusiepolitiek, volgens hoogleraar arbeidsmarkt Ton Wilthagen in het Financieele Dagblad (28 april 2015). Jongeren, arbeidsgehandicapten en zzp’ers zijn de klos. Terwijl de inschatting van Wilthagen is dat de zzp’er de hoeksteen van de arbeidsmarkt gaat worden.

Maar een meerderheid in de Tweede Kamer is dus akkoord gegaan en de Eerste Kamer snurkt grondwettelijk voort, zo nu en dan reflecterend op een vrijgekomen commissariaat.

Nog een voorspelling van de hoogleraar:

De mismatch tussen beleid en markt komt ons duur te staan.

Volledige werkgelegenheid

Een andere belangrijke illusie is die van de volledige werkgelegenheid. In 1997 maakte econoom Arjo Klamer er in 57 pagina’s korte metten mee, in een geschrift met precies die titel. Toch koesteren politieke partijen dit ideaal, terwijl ze zowel de werkelijkheid uit het oog verliezen als hun invloed daarop volledig overschatten.

Arbeidsbemiddeling, reïntegratie, transfercentrum, sollicitatietraining, coaching, loopbaancheck- en advies en wat niet al. Zo het al mag baten, de Algemene Rekenkamer zoekt al jaren naar de effectiviteit van de miljarden – 6,5 miljard per jaar – die er in gestoken worden.

Het zijn vooral overheidsorganisaties zelf, bedrijven en bemiddelaars die dit soort diensten aanbieden die er beter van worden, niet de werklozen of gedeeltelijk arbeidsongeschikten. Lekker betaald werk dus, ongefundeerd of kansloos beleid uitvoeren.

Werk is er altijd genoeg, maar het gaat in deze context alleen over betaalde arbeid. Dat is er onvoldoende, ook in de toekomst. Kijk maar…

De Sociale Dienst als Stasi

Ik heb overwogen om het zelfstandigenbestaan op te geven. Omdat er dan waarschijnlijk niets anders opzit dan aan te kloppen bij de Sociale Dienst, weiger ik dat. Je geeft letterlijk een zelfstandig bestaan op. Waar ik nu uit eigen beweging solliciteer, krijg je dan te maken met een zinloze sollicitatieplicht. Nog afgezien van het feit dat je als een potentieel fraudeur wordt behandeld. En mocht je nog wat weten te verdienen, dan kan je dat weer inleveren. Ondernemen in de bijstand mag niet.

Het wantrouwen van de overheid in zijn burgers zorgt ook voor wantrouwen van burgers in de overheid. Het was een belangrijke peiler voor het succes van Pim Fortuyn. Het is nog steeds een politiek probleem, de beruchte kloof tussen burger en politiek.

Kijk ze maar peentjes zweten bij de PvdA. Of nog harder roepen om ‘law and order’ bij de VVD. Snip & Snap (Opstelten en Teeven) zijn dan wel weg bij Justitie, dat geluid zal voorlopig niet verstommen bij die geveinsde liberalen.

Er was een tijd dat je dacht dat de Nederlandse overheid er voor de burger was. Privatiseringen, bezuinigingen, wankelmoedig en onbetrouwbaar beleid hebben het functioneren van de overheid en de dienstverlening aan de burger verslechterd. Tegenwoordig wil de VVD dat de overheid vooral een ‘serviceloket voor het bedrijfsleven’ is. De PvdA vindt het geen probleem dat de Sociale Dienst minimumstrafkortingen uitdeelt en mensen verder in de ellende stort.

Gezien de recente uitzendingen van het programma De Monitor ontpoppen sommige Sociale Diensten zich als een Nederlandse variant op de Stasi: externe bureaus doen fraudeonderzoek bij bijstandsgerechtigden op basis van no cure no pay. Recept voor geknoei.

Een overheid die door dat wantrouwen pervers kapitalisme aanmoedigt? Het kan best erger hoor – de dictatuur ligt om de hoek –  maar daar zijn we nog niet klaar voor, vermoed ik.

Enter: het basisinkomen

Sinds begin jaren negentig heb ik de discussie over het basisinkomen redelijk gevolgd. Het leek me vrij kansloos en gezien alle gevestigde belangen en vooroordelen net zo iets als de invoering van Esperanto. Maar met alle graaiende bankiers en managers, de onthullingen over het verrotte financiële systeem en de psychopaten in de top van het bedrijfsleven lijken de dingen toch te gaan schuiven.

Een paar leuke voorbeelden:

• Het succes van de theatervoorstellingen van De Verleiders, over de bankenwereld en het financieel systeem, heeft geleid tot het Burgerinitiatief Ons Geld. Het initiatief, opnieuw aangevoerd door George van Houts, wil de geldschepping door banken ter discussie stellen.

Momenteel ontstaat geld zodra een individu, een bedrijf of de overheid een lening aangaat bij een private bank. Al deze leningen moeten met renteopslag worden terugbetaald aan private banken. In feite ‘huren’ we nu nagenoeg al het geld van private banken. Dit is onnodig en onwenselijk.

Op 21 april is het burgerinitiatief Ons Geld aangeboden – met 113.878 handtekeningen – aan Helma Neppérus (VVD), voorzitter van de commissie burgerinitiatieven en aan vijf kamerleden. Daardoor moet de Tweede Kamer deze zaak agenderen en bespreken, zodat de rol van de banken en geldschepping kritisch wordt bekeken. Tenminste… Even afwachten maar.

Update: Op 14 oktober 2015 vindt het rondetafelgesprek ‘Geldstelsel’ plaats met de vaste commissie voor Financiën van de Tweede Kamer.

• In Engeland is er een initiatief geboren om alle graaiende toppers die dreigen het land te verlaten als ze hun bonus niet krijgen, gratis naar het vliegveld te brengen. Die hoge beloningen voor oa. bankiers zouden nodig zijn om te voorkomen dat deze toppers naar het buitenland verdwijnen. Dat argument werd onlangs herhaald door de voorzitter van de raad van commissarissen van ABN Amro, Rik van Slingelandt. Volkomen ongefundeerde opmerking. Dus: bye, bye, zwaai, zwaai!
• Dan Price, oprichter en CEO van Gravity Payments, wil het minimumloon van alle medewerkers de komende jaren optrekken naar 70.000 dollar. Naar aanleiding van een onderzoek naar het welzijn versus het inkomen van mensen bleek dat een optimaal inkomen. Het geluksgevoel of algehele stemming werd niet vergroot door hogere bedragen. Dat is veel geld als je uitgaat van een voorgesteld Nederlands basisinkomen van €1.1.00. Eens zien wat dat wordt, maar wel een positief statement: geld kun je niet eten en geluk kun je maar ten dele kopen.

Werkende armen

Dat armoede en een te laag inkomen negatief uitwerken op je gevoel van welzijn en geluk, moge duidelijk zijn. In de Tegenlicht-aflevering Experimenteren met gratis geld ziet de Britse wetenschapper en pleitbezorger van het basisinkomen Guy Standing dat de problemen van freelancers, flexwerkers en zelfstandigen zich in heel Europa voordoen.

Standing heeft voor deze groep burgers de naam precariaat bedacht, een samentrekking van precair (penibel, zorgelijk) en proletariaat. Vernedering, schulden, onteigeningen, huisuitzettingen, gezondheidsklachten en depressie liggen voor het precariaat op de loer of zijn gewoon onderdeel van het dagelijks leven.

Vandaar dat ik steeds meer een voorstander ben van een basisinkomen. In een andere blog  schreef ik over het Canadese Mincome Project (in VPRO Tegenlicht), maar steeds vaker duiken berichten op over de positieve resultaten van dergelijke experimenten.

Over de miljarden die we nu aan onze werklozenindustrie uitgeven zijn wetenschappers het eens: het helpt niet. Sterker nog, sommige cursussen verlengen de werkloosheid zelfs. Ondertussen suggereert het beschikbare bewijsmateriaal, van over de hele wereld, dat gratis geld verrassend goed werkt.

Gratis geld

Econoom Marcel Canoy schetste in die aflevering – Gratis geld – de situatie voor een basisinkomen in Nederland. Volgens hem kan er veel worden bespaard als het inefficiënte geldrondpompen en bureaucratie niet meer nodig is: geen Sociale Diensten en geen UWV, geen toeslagen meer voor de Belastingdienst.

De besparingen en andere inverdieneffecten zijn in totaal lastig te voorspellen, dus zou er volgens Canoy een financieel gat van 30 miljard zijn. Veel geld natuurlijk, maar schrik jij daar nog van? De schatting aan wat er jaarlijks aan geld door belastingparadijs Nederland vloeit, is 1000 miljard.

Als de overheid nu eens het recht op geldscheppen aan de banken ontneemt en dat ten behoeve van de burgers en de samenleving – democratisch gecontroleerd – zelf gaat doen? En gelijk zorgt dat multinationals (Unilever, Google, Shell, DSM c.s.) en andere belastingontwijkers werkelijk belasting gaan betalen.

In de toekomst moeten we het hebben van kennis, innovatie en creativiteit, zegt Canoy. Daar heb je wel gezonde, gemotiveerde en goedopgeleide mensen voor nodig. Daar kan een basisinkomen aan bijdragen. Dat iedereen er mag zijn, zich kan ontwikkelen, nu en in de toekomst. En dan kan je ook lekker participeren en bijvoorbeeld onbekommerd voor ‘je oude moeder’ zorgen.

Geldscheppen zou heel goed een overheidstaak kunnen worden. Zouden niet alle politieke partijen gemotiveerd kunnen worden door een eerlijke verdeling van kennis, (basis)inkomen en macht? Creativiteit en innovatie vereist natuurlijk. Toegegeven, dat zou wel eens een probleem kunnen zijn in de Haagse werkelijkheid.