Van verschillende kanten hoor je dat de coronacrisis een uitgelezen moment is om de wereld anders in te richten. Daar wordt veelal het westerse, kapitalistische systeem mee bedoeld. Veel mensen lijken te beseffen dat het zo niet langer kan.
Of al die mensen de kritische massa gaan vormen die deze veranderingen ondersteunen, is de vraag. Na de bankencrisis dachten we ook dat die zelfgenoegzame top wat bescheidener zou zijn. Maar voor je het wist, vlogen de bonussen al weer om je oren. Politiek, noch juridisch is deze mensen een strobreed in de weg gelegd.
Vrijwel alle beroepen en sectoren waar bezuinigd is, omwille van staatsschuld en ruimte voor de vrije markt, behoren nu tot de cruciale beroepen. Zorg, onderwijs, natuur en cultuur zijn opeens ‘best belangrijk’.
Maar ook tijdens deze coronacrisis ligt de schaamteloosheid van de rovers van de vrije markt direct aan de oppervlakte. Vandaar dat Leon Verdonschot zich in zijn column van 13 maart (!) zich richtte tot Pieter Elbers van de KLM. Die zag de donkere bui hangen en begon maar gelijk te piepen om staatssteun. In de column wordt de president-directeur op die dubbele moraal aangesproken.
Als het crisis is, geldt de vrije markt ineens niet meer en mag de overheid helpen de broek omhoog te houden.
Uit: Open brief van Leon Verdonschot aan KLM-topman Pieter Elbers.
Natuurlijk moet Elbers voor zijn winkel opkomen, maar de zelfoverschatting van zo’n man en het bedrijf is even ziekelijk als typerend: in deze situatie zijn bonus verhogen met een steunpakket onderweg. De KLM die zijn piloten helpt belasting te ontduiken door in het buitenland te gaan wonen. Nationale trots… dacht het niet.
Alles moet anders en beter
Ook op het gebied van de arbeidsmarkt zou veel moeten veranderen. In ZiPconomy bijvoorbeeld is daarover een serie opstellen van start gegaan over de crisis als een kantelpunt. Dus niet doen zoals Schiphol, de Siamese tweeling van de KLM, gelijk de flexwerkers een schop geven en je hand ophouden.
Het belang van Schiphol is jarenlang bewust overschat. Aan een reddingsoperatie van miljarden mogen dan dus wel eisen worden gesteld, zoals veel minder overstapvluchten. Ook door het weinige auto- en luchtverkeer is duidelijk dat de lucht schoner is geworden, in de hele Randstad. Fijnstof is overigens ook een killer.
Reizen is problematisch geworden
Ook Booking.com – de reis-, hotel- en vakantiewebsite – maakt het bijzonder bont. En zoals we allemaal weten, is bont alleen maar goed voor dieren.
Bij monde van ceo Glenn Fogel doet het bedrijf een potje zielig over de teruggelopen inkomsten en vraagt in Nederland staatssteun aan. Terwijl het bedrijf gebruikmaakt van een financiële constructie om winstbelasting weg te sluizen (meer dan 700 miljoen euro).
Het hoofdkantoor van de holding is Amerikaans, maar het belangrijkste deel van de omzet wordt in Amsterdam gemaakt. Er zijn miljarden gepompt in het kopen van eigen aandelen. En onder het personeel hier zijn veel expats, die door een gunstige regeling ook nog eens 30% minder belasting betalen.
Dat ongebreideld goedkoop reizen een ongenadige knauw krijgt, is voor de natuur eigenlijk goed nieuws. Dat krankzinnige massatoerisme is wellicht een zegen voor verwende westerlingen, voor de natuur is het een straf.
Genegeerde waarschuwingen
Zoals het virus ook een soort straf is, omdat we niet goed weten wat we losmaken met dat geplunder in de natuur en het uitbuiten van mensen en – blijkt nu maar weer – dieren. De dag die je wist dat zou komen…
Ernstige waarschuwingen stammen reeds uit 1970 herinnert Roel van Duijn zich in De Republikein, toen hij een wetenschappelijk boek las van het echtpaar Paul en Anne Ehrlich. Paul R. Ehrlich was hoogleraar biologie en ecologie aan Stanford University.
Te veel reizende mensen, te grote en dichtbevolkte steden, teveel opgehokte dieren en klimaatverandering zouden gaan zorgen voor dodelijke pandemieën. Van Duijn citeert hun vooruitziende blik:
Wat zou er gebeuren als Amerika zou worden blootgesteld aan een virusepidemie die massa’s zieke arbeiders van hun werk zou houden en de niet-geïnfecteerden zou dwingen thuis te blijven, of de steden te ontvluchten?
Population, Environment, Resources van Paul R. Ehrlich en Anne H. Ehrlich
Dat is een accurate beschrijving van de huidige situatie. Het is eigenlijk een wonder dat zoiets als #COV19 niet eerder (of vaker) heeft toegeslagen. Lessen uit bijvoorbeeld de SARS-epidemie lijken niet te zijn geleerd door politiek en overheid. Zeker als je dit doorwrochte, maar verontrustende artikel uit The Guardian leest, tekenen zich afschrikwekkende scenario’s af.
Je bent gewaarschuwd.
Behalve dat armoede, stedelijke overbevolking en wet markets* met de uitbraak van dit soort virussen te maken hebben, is een hard punt van het artikel dat de natuur als economisch goed uitgebuit wordt. En dan moet de echte klimaatcrisis nog beginnen.
Wanneer we de biodiversiteit uithollen, zien we een verspreiding van de soorten die het meest waarschijnlijk nieuwe ziekten op ons overbrengen, maar er zijn ook goede aanwijzingen dat diezelfde soorten de beste gastheren zijn voor bestaande ziekten.
hoogleraar biologie Felicia Keesing (Bard College, New York)
Hebzucht
Dus misschien is Covid-19 ook een kans om iets te veranderen aan deze doorgeslagen kapitalistische hebzucht. Dat stond eveneens in The Guardian, in een opiniestuk een Mariana Mazzucato, hoogleraar economie (University College London) en auteur van The Entrepreneurial State: Debunking Public vs. Private Sector Myths (2013).
In The Entrepreneurial State toont zij aan dat alle grote techbedrijven – oa. Apple en Google – groot zijn geworden met door de staat gefinancierde uitvindingen.
Één van haar aanbevelingen is een les uit de crisis van 2008, waarin banken en grote bedrijven gelijk hun hand ophielden bij de overheid. Bedrijven ook die eerst de belasting ontweken, banken die de oorzaak waren van die crisis.
As companies, from airlines to retail, come asking for bailouts and other types of assistance, it is important to resist simply handing out money.
Mariana Mazzucato
(Hallo Mark, Cora en Wobke, zijn jullie daar?)
Ooit was het Rijnlands model een serieuze manier om de maatschappij in te richten met een beheerste vorm van kapitalisme. Waar het keerpunt precies zit (Reagan en Thatcher, de val van de Muur) weet ik niet, maar het neoliberale, Angelsaskische model heeft intussen veel kapot gemaakt. En de ongelijkheid tussen rijk en arm bijna onoverbrugbaar gemaakt. Tijd om van de rijken te gaan eten?
Is een andere wereld mogelijk?
Zoals vaak is de kennis om dit te doen aanwezig, het gaat om de wil dat te doen. Dat vraagt om sterke politieke wil en een meerderheid, die er in Nederland niet is, of sterk verzet vanuit de bevolking.
De opvatting dat neoliberaal kapitalisme de enige weg is, alsof het onoverkomelijk is, klopt in ieder geval niet. Luister bijvoorbeeld naar een klein college van econoom Irene van Staveren
Bij mij steekt af en toe het gevoel de kop op dat ergens een kop moet rollen. Maar waar begin je? Dan denk ik even aan Rwanda 1994 en dan word ik een stuk rustiger.
De waarde van de ‘zachte krachten’ in het leven – zorg, onderwijs, natuur en cultuur – wordt in deze crisis onderkend. Gisteren hoorde ik het acteur en dichter Ramsey Nasr het nog heel goed zeggen: cultuur is als een ornament behandeld, maar het is het fundament van onze beschaving.
Misschien moeten we beginnen met alle Halve Zoolstra’s een schop onder hun hol te geven. Kan ik toch wat van mijn agressie kwijt.
*wet markets – markten waar vers vlees en levende dieren worden verkocht en geslacht. Traditionele dieren als kippen, geiten en eenden, maar ook honden, katten, slangen, apen, gordeldieren, schildpadden, vleermuizen en krokodillen. Dit soort markten komen met name in Azië en Afrika voor.
*Foto demonstratie: Katie Rodriguez (Unsplash)
