De vraag van Tony Judt

Met de opkomst van de rechts-populisten in de politiek van vrijwel alle Europese landen, is het goed om een tegengeluid te horen.

Traditioneel zou dat moeten komen van linkse partijen en waar dat in de Nederlandse politiek gebeurt, lijkt het vooralsnog geen soelaas te bieden tegen de populariteit van iemand als Wilders. Indrukwekkend was het om kennis te nemen van de laatste openbare lezing van de Britse historicus Tony Judt. Een begin van een antwoord?

In twee uitzendingen van Tegenlicht (20 september en 11 oktober 2010) werd de laatste openbare lezing van historicus Tony Judt als leidraad gebruikt om zijn oproep tot het behoud van de sociaal democratie te illustreren. In de reeks ‘De aanval op Europa’ maken de uitzendingen van Tegenlicht duidelijk dat de verworvenheden daarvan zwaar onder druk zijn komen te staan. Tot voor kort vanzelfsprekende waarden, zoals solidariteit en tolerantie, worden meer en meer naar de vuilnisbak van de geschiedenis verwezen.

De marsroute van de rechts-populisten is duidelijk: schoppen tegen de overheid, tegen de elite, tegen de rechtsstaat, tegen immigratie en links in de democratie. Ze mobiliseren hun kiezers op basis van verdachtmakingen, ontevredenheid, rancune, leugens en valse beloften.

Kijk maar naar Geert Wilders, die de Koran wil verbieden, Europa wil afschaffen of de nationaliteit wil afnemen van criminele Marokkanen en dan wil uitzetten. Het druist in tegen zowel bestaande Nederlandse wetgeving als tegen internationale verdragen, zoals de Europese Rechten van de Rechten van de Mens. En ook (internationaal) politiek gesproken zijn het onzinnige uitspraken of wensen.

Wilders en fascisme

Je mag alles zeggen in Nederland, maar wee je gebeente als je de kiezers van Wilders mafketels noemt. Dan ben je aan het demoniseren. Je hoeft ook niet te zeggen dat ze gek zijn, maar dat ze zich gek hebben laten maken, is wel aannemelijk geworden.

Wilders wordt daarnaast met het fascisme in verband gebracht. Vorige week nog door Ramsey Nasr, de dichters des vaderland, in zijn gedicht ‘Mijn nieuwe vaderland’.

Ik eer de leiders van mijn land.
Hun vlekkeloos parcours
leert mij wat macht vóór al verlangt:
’t geweten van een hoer.
Ik eer mijn leiders hemelhoog
en ’t hoogst zit een fascist
die u en mij zolang gedoogt –
zolang als hij beslist.

Ramsey Nasr

Maar of Wilders een volwaardig fascist is, is nog de vraag. Dat er wel parallellen zijn, werd vandaag in de Volkskrant duidelijk uiteengezet door filosoof Rob Riemen. Hij bekijkt de zaak vanuit het standpunt van het fascisme ‘als populistische beweging die de macht greep’.

Zeker, niet alles gaat goed in Nederland. Ga dan werken aan de verbetering daarvan zou je zeggen. Maar het is vooral afschaffen, verbieden en wegbezuinigen dat als oplossing gebracht wordt. Ook nu weer, minder regels en minder ambtenaren, dat hoor ik al 25 jaar!

De vraag

Terug naar Tony Judt. Op 19 oktober 2009 hield hij zijn laatste openbare lezing bij het door hemzelf opgerichte Remarque Institute, onderdeel van de New York University. Onder de titel ‘What is Living and What is Dead in Social Democracy’ pleitte hij voor het behoud van de sociaal-democratie.

Niet door de vraag te stellen: wat zou de sociaal-democratie moeten doen voor de toekomst, die overigens wel beantwoord moet worden. Nee, de belangrijkste vraag die deze politieke stroming zich zou moeten stellen is: wat zou er zijn gebeurd als er geen sociaal-democratische beweging was geweest in de twintigste eeuw?

Daar zijn veel antwoorden op mogelijk, maar Nederland zou er ongetwijfeld heel anders hebben uitgezien in 2010. Volgens Judt moeten bijvoorbeeld oude sociaal-democratische idealen als solidariteit en verheffing nieuw leven worden ingeblazen.

Daar is het dus slecht mee gesteld, constateert ook Rob Riemen. Elites zouden zich ‘sterk moeten maken voor cultuur en geestelijke waarden’, maar laten dat na:

Juist in een democratische samenleving heb je elites nodig die het voorbeeld geven. Maar de zakenelite is ontmaskerd. De intellectuele elite relativeert zichzelf, de media-elite wil vooral verkopen. En de politieke elite mist idealen en loopt achter Maurice de Hond aan.

Rob Riemen in de Volkskrant

De uitzending van Tegenlicht van 11 oktober heet ‘Het testament van Tony Judt’, want de historicus overleed in augustus van dit jaar aan de gevolgen van de spierziekte ALS (Amyotrofische Lateraal Sclerose). Hij was daardoor grotendeels verlamd en hield zijn lezing vanuit een rolstoel. Indrukwekkend was dus ook de humor waarmee hij zijn voordracht begon: “What you see is the original talking head!”

Judt werkte mee aan verschilende acties om fondsen te werven voor de bestrijding van ALS. Een transcript van zijn lezing is te vinden bij The New York Review of Books, waar hij ook voor schreef. Tony Judt is 62 jaar geworden.