Nu met het uitlekken van een notitie de speculaties over de parlementaire held Pieter Omtzigt rondzingen, is het tijd voor een kleine beschouwing op dat lastige werk. En, hij was ook mij ontgaan: de man van 250 miljoen zit – net herkozen – in het parlement.
De belangrijkste taken van het parlement, de regering controleren en wetten maken, zijn een… laten we zeggen, een uitdaging. Voorbeeld van een actueel dieptepunt is de Toeslagenaffaire. Wetgeving pakte niet goed uit, de regering werkte controle door parlement en pers tegen, en gewone burgers waren extra de klos.
De andere kant van het succes van Omtzigt is dat hij overwerkt thuiszit. Welke rol de interne beslommeringen van Omtzigts partij (CDA) spelen bij zijn hopelijk tijdelijke crisis, weet ik niet. In 2012 probeerde men hem ook aan de dijk te zetten.
Het is best pittig om je taken als volksvertegenwoordiger uit te voeren en zeker ‘zonder last of ruggespraak’ (Grondwet, artikel 62). Niet voor niets zeggen veel oud-parlementariërs dat je een regeerperiode nodig hebt om het werk goed te leren doen. Wat eigenlijk van de gekke is natuurlijk. Er wordt al langer gepleit voor grondiger ondersteuning van de volksvertegenwoordiging.
Parlementaire ondersteuning
Nog steeds is die ondersteuning – lees fractie-assistenten – afhankelijk van de grootte van de fractie. Dat heeft natuurlijk gevolgen voor het werk van het parlement. De VVD en Rutte geven liever 2 miljard* euro weg aan multinationals dan aan verbetering van het werk van de Tweede Kamer. Lastige vragen, liever niet. Volkspartij, dacht het niet.
Maar voor 17 maart was helaas wel duidelijk: Rutte 4 zit eraan te komen. De VVD-campagne getuigde niet van enige visie op de problemen van het land, het enige dat nodig bleek was het verheerlijken van de aalgladde partijleider.
Rutte dacht een debat over de geopenbaarde notities van verkenner Kajsa Ollongren te voorkomen met een onjuist beroep op geheimhouding. Voor formaties is weinig procedureel vastgelegd en de Tweede Kamer gaat over zijn eigen agenda. Dus komt er wel een debat.
De meest brisante aantekening is natuurlijk ‘positie Omtzigt: functie elders’. En hoewel de context nog niet helemaal duidelijk is, verraad de tekst òf onbekende voorkennis òf politieke spelletjes. Maandag (29/3) ging de excuusbrief van de verkenners daar niet op in.
Oude reflexen
We denken graag dat Nederland een progressief land is, een goed georganiseerd land en een democratisch land. Toch noemde Pieter Omtzigt na al zijn aanvaringen met de regering en de ministeries Nederland een bananenmonarchie. Een term die in 1972 gemunt bleek te zijn door journalist en columnist, H.J.A. Hofland (1927-2016), in zijn beroemde boek Tegels lichten.
En als we inzoomen op de democratische controle is er veel voor de typering te zeggen. De tegenwerking die Omtzigt (CDA) en Renske Leijten (SP) kregen tijdens hun werk om de misstanden boven tafel te krijgen, is stuitend en miezerig tegelijk. De journalisten die boven op dit dossier zaten, waren dat gewend (al is dat net zo verwerpelijk). Bananenmonarchie?
Dat verhullen, weglakken en verzwijgen door ministeries, overheidsdiensten, de Nederlandse overheid is de Rutte-doctrine gaan heten, maar dat is waarschijnlijk teveel eer voor de gladjakker. Wel heeft Rutte deze praktijk waarschijnlijk tot nieuwe hoogten gedreven. Hij kan wel wat. Maar dat probleem stamt van voor de regeringen Rutte.
Uit de berichten over de verkennende gesprekken van vorige week maak ik op dat Rutte ook weer ouderwets een meerderheid zoekt om tot een dichtgetimmerd regeerakkoord te komen.
De Tweede Kamer en de feiten
Nederland is een democratisch land. Nog wel althans, en met dank aan de rijkdom (zie het Groningse gas), die veel gladstrijkt. Maar het controleren van de macht door het parlement staat ernstig onder druk.
Journalistiek onderzoekscollectief Investico en VPRO’s Argos hebben het kamerwerk van de afgelopen regeerperiode eens grondig bekeken. Een belangrijke conclusie is dat debatten over wetgeving meer en meer in de commissievergaderingen terecht zijn gekomen.
Kamerleden besteden steeds minder tijd en aandacht aan het controleren van nieuwe wetten. Debatten over wetgeving worden verdrongen door actuele problemen die de plenaire agenda domineren.
Uit: Tweede Kamer had nog nooit zo weinig tijd en aandacht voor wetgeving
Die debatten worden dus niet in de plenaire zaal gevoerd en dat maakt de zaak zo ook wat onzichtbaar voor pers en geïnteresseerde burgers. Die commissievergaderingen waren altijd meer een technische voorbereiding van het plenaire debat. Van 2011 tot 2019 halveerde het aantal plenaire debatten volgens het onderzoek. Bananenmonarchie?
Tegelijk worden er vele initiatiefwetsvoorstellen ingediend en honderden schriftelijke vragen. Overigens vaak ter meerder glorie van een partij of een Kamerlid en vele wetsvoorstellen halen het niet en veel van de vragen krijgen nooit een antwoord.
Het data-onderzoek naar de schriftelijke inbreng laat nog wel iets anders zien. Met name de SP en GroenLinks weerden zich schriftelijk dapper, vooral de coalitiepartijen bemoeien zich met de wetgeving uit hun eigen regeerakkoord. Zoals blijkt uit alle 3 tabellen in het artikel voert Forum echt geen reet uit.
De gevolgen van een regeerakkoord
Wat deze tabel ook laat zien, is dat partijen wellicht vooraf de handdoek al in de ring gooien, want door het regeerakkoord kom je er als kleine fractie toch niet tussen. En er liggen nogal wat dossiers te wachten, waar jouw fractie mogelijk wel een punt (scoren!!) mee kan maken.
Voor grote fracties kan het anders uitpakken. Om als oppositiepartij het hele pakket aan werkzaamheden met ondersteuning te kunnen uitvoeren, zou je zo’n 15 zetels moeten hebben. Bij de PVV hebben ze er 20, maar wat ze nu precies uitvreten is niet duidelijk. Hoewel – minder, minder, minder, hoe beter! (Hun zogenaamde sociale gezicht blijkt niet uit hun stemgedrag in de Kamer.)
Een regeerakkoord leidt vanzelf tot de veelbesproken fractiediscipline. Bij de VVD trad in 2012 Ybeltje Berckmoes aan als Tweede Kamerlid onder fractievoorzitter Halve Zoolstra.
Dat was Kabinet-Rutte II, waarin de PvdA vrij definitief politiek werd afgeserveerd door een regeerakkoord dat vooral aan VVD-wensen tegemoet kwam. De klap kwam de volgende ronde, de verkiezingen in 2017.
Ybeltje Berckmoes ontpopte zich tot een onzichtbare backbencher en, zo schreef zij in haar boek, voelde zich letterlijk stemvee, een ‘Klara 39’. Haar parlementaire leven werd bepaald door de Kamerbel en de sms’jes die haar vertelde wat ze moest stemmen. En vele uren Netflix kijken. Bananenmonarchie?
Onze kerntaak: stemmen wat ons werd ge-sms’t.
Ybeltje Berckmoes in haar boek
In haar boek met de schitterende titel ‘Voorlichting loopt met u mee tot het ravijn’ geeft zij een meedogenloos inkijkje in de fractie van deze ooit liberale partij. Als ik de interviews en beschouwingen tenminste mag geloven. Een Kamerlid dat ‘zonder last of ruggespraak’ zijn werk kan doen? Niets daarvan.
De man van 250 miljoen
Dan Bart Snels. Kent u die naam? Zelf had ik hem wel voorbij horen komen, maar er nauwelijks aandacht aan besteed. Dat komt ook doordat het een Kamerlid is dat niet graag op de voorgrond treedt. Recent is dit GroenLinks-Kamerlid te gast geweest in de Rudy & Freddy Show – de podcast van Rutger Bregman en Jesse Frederik bij De Correspondent.
Snels is econoom en heeft bij GroenLinks meerdere functies gehad: directeur van het wetenschappelijk bureau geweest, daarna onder meer politiek strategisch adviseur. Als Kamerlid heeft hij financiën en de belastingen onder zijn hoede. Dat wil hij serieus doen, dus is hij niet bezig met media-optredens.
Dat moge saai werk zijn of zo klinken, het is wel de kerntaak van zijn positie en portefeuille. En het succes van zijn initiatiefwetsvoorstel om een ‘conditionele eindafrekeningsverplichting in de dividendbelasting’ in te voeren leverde de staat 250 miljoen belasting op van grote bedrijven.
Je krijgt de frase bijna je bek niet uit, maar het staat er echt en terecht. In zijn bio op de website parlement.com.
Want dat is ook Nederland. Heel veel gestapelde wetten en regelingen waardoor niemand de bomen in het bos nog ziet. En terwijl partijen in de Kamer goede sier willen maken met meer, strengere en vernieuwende wetgeving, gaat het controleren en verbeteren van bestaande regelingen er niet op vooruit.
En jawel, er wordt op los geëvalueerd, met vele commissies en vette rapporten. Vaak gebeurt daar dus niets mee. Behalve door de juridische dienst of advocatenkantoren van grote bedrijven. Voor hen was deze regeling, tot het voorstel van Snels, onderdeel van de Staat als rinkelende kassa. Bedankt weer, tot de volgende!
Maar in het geval van Bart Snels werkte wetgeving in zijn voordeel en van de Staat, want zijn spoedwet speelde in op de Comptabiliteitswet, en met name artikel 3.1, een wet die in 2016 is goedgekeurd. Je zou denken dat die eisen er altijd geweest is, maar niet dus.
Ik heb het artikel even opgezocht.
Artikel 3.1. Voorstellen, voornemens en toezeggingen
Voorstellen, voornemens en toezeggingen bevatten een toelichting waarin wordt ingegaan op:
a. de doelstellingen, de doeltreffendheid en de doelmatigheid die worden nagestreefd;
b. de beleidsinstrumenten die worden ingezet;
c. de financiële gevolgen voor het Rijk en, waar mogelijk, de financiële gevolgen voor maatschappelijke sectoren.
Welk doel heeft uw voorstel, hoe gaat u dat doen en wat kost dat? Dat staat er feitelijk. Dit is bijna letterlijk het jaarlijks commentaar van de Algemene Rekenkamer van de afgelopen 20 jaar.
Ik wens Nederland meer Kamerleden als Pieter Omtzigt, Renske Leijten en Bart Snels toe. En dan kunnen de al te zeer op relletjes beluste ‘Haagse redacties’ dieper ingaan op echte politieke keuzes en de gevolgen daarvan.
De komedie volgt vanzelf.
(*) Die 2 miljard ging op Shell en Unilever, waarbij de steun voor CEO Polman van Unilever (ex-werkgever Rutte) nog te rechtvaardigen zou kunnen zijn. Zijn verduurzamingsstrategie voor Unilever is geblokkeerd door het aandeelhouderskapitalisme van de Engelsen, dat zou waarschijnlijk beter gelukt zijn met Nederland als thuisbasis.
Ook volksvertegenwoordiger worden?
Lees hier wat je voor je kiezen krijgt.
De Comptabiliteitswet kun je hier vinden en lezen. Het voorstel van Snels uit 2020 staat in beperkte versie hier.
