In Rio de Janeiro maakt men zich vandaag op voor de finale van de Confederations Cup tussen Brazilië en Spanje. Vanwege de vrees dat de finale opnieuw tot gewelddadige protesten tegen de regering leidt, is er enorm veel politie op de been.
De demonstraties richten zich tegen corruptie en geldverspilling (aan oa. voetbalstadions), maar riepen de regering ook op om te zorgen voor betere gezondheidszorg en onderwijs. Aan dat betere onderwijs wil ook Edwin Roodenburg bijdragen.
Het is het allerleukste en nuttigste dat ik ooit heb gedaan.
Edwin Roodenburg
Edwin Roodenburg ken ik als tennisleraar bij mijn vereniging, De Meer Tennis. Sinds 2005 wisselde hij zijn werk in Nederland af met dat voor Instituto Estrela da Favela, dat via sportactiviteiten kansarme jongeren wil laten deelnemen aan onderwijs. Dat is nogal een probleem door onder meer kwesties als geldgebrek en door ongemotiveerde en spijbelende leraren (!) .
In 2011 is hij gestopt met werken in Nederland en vertrok hij naar Brazilië. Hij was ook “verslaafd geraakt aan de stad, zijn bewoners en hun cultuur”, zegt hij in ons e-mail interview.
Roodenburg studeerde in de jaren ’70 social geografie met de ambitie om ontwikkelingswerk te gaan doen. “Daar is niets van gekomen. Ik werd tennisleraar en werkte parttime bij de KLM. Bovendien sprak ik een beetje Portugees omdat ik vaak met vakantie naar Brazilie ging.”
“Toen ik in 2005 een advertentie zag in een tennisblad waarin een tennisleraar gezocht werd om in de gevaarlijkste favela’s van Rio les te geven, viel alles op zijn plaats. Ik heb een lange vakantie opgenomen en ben met een tas met tennisrackets en ballen in het vliegtuig gestapt. Ik heb in de favela een net uit een voetbaldoel over twee stokken gehangen. De kinderen kwamen vanzelf.”
Met welke verwachtingen ging je er in eerste instantie heen?
“De oorspronkelijke opzet was: de kinderen mogen alleen naar de tennisles als ze ook naar school gaan. Zo gezegd, zo gedaan. Alle kinderen die tennisles hadden gingen ook daadwerkelijk naar school, dat werd gecontroleerd. Ik zou dus tennissen gebruiken om kinderen naar school te laten gaan en zo hun toekomst te verbeteren.”
Dat plan veranderde gedurende zijn verschillende perioden van verblijf in Rio de Janeiro.
Wat bewoog je om een eigen school te beginnen?
“Nadat ik een beetje beter Portugees begon te verstaan en te spreken , met name het slang van de favela, kwam ik er achter dat het kennisniveau van al die kinderen die toch echt naar school gingen bijna nul was. Ze kunnen – 11, 12 jaar oud – niet zeggen hoeveel 3×3 is, kunnen nauwelijks lezen en schrijven, laat staan een werkwoord vervoegen. Ze weten trouwens niet wat een werkwoord is.”
“Toen ik dat eenmaal in de gaten had vroeg ik me af of tennissen als hoofdactiviteit voor deze kinderen wel zo nuttig was. Tennissen is een prima tijdverdrijf, maar beter is het mijns inziens om iets te leren waar je in de toekomst echt mee uit de voeten kunt.”
Hoe heb je dat verder aangepakt?
“Vanwege de komst van de WK en de Olympische Spelen is in 2011 de favela Mangueira van criminelen ontdaan. In november 2011 werd ter ere van deze bevrijding een tennisclinic georganiseerd waar Gustavo Kuerten, Alex Corretja, Carlos Moya, Goran Ivanisovic en Gaston Gaudio aan deelnamen, die toevallig een seniorentoernooi speelden in Rio.”
“Ik hielp bij die clinic en kwam met de buurtbewoners in gesprek, die mijn plannen adopteerden en een gebouw aanwezen dat leegstond. Na wat onderhandelingen hebben we een huurcontract gesloten en huren nu voor de school drie verdiepingen van 4 bij 6 meter. Ook kende ik twee gedreven en betrouwbare leraressen, die ik bij het project heb betrokken. Één van hen heeft ons door de rijstebrijberg van de Braziliaanse bureaucratie geleid. Dankzij haar juridische kennis en jarenlange ervaring zijn we nu een erkend instituut in Brazilië.”
Bij het Instituto zijn behalve de twee leraressen nog meer mensen betrokken, vertelt Roodenburg. Zoals een psychologe die de door het voormalige drugsgerelateerde geweld getraumatiseerde kinderen bijstaat. En nog een tennisleraar die een middag per week les in het nabijgelegen park of beach of op een zandveld naast het schooltje.
Verder werken er een wisselend aantal vrijwilligsters uit Nederland, Duitsland en de USA. Éen van hen is een maatschappelijk werkster die de komende twee jaar meer contacten wil gaan leggen met de ouders en proberen de vele sociale problemen te verlichten.
Roodenburg: “We besteden extra aandacht aan de meiden uit de wijk, die in de macho-maatschappij overal buiten worden gehouden. Onze visie is dat als je deze meiden nu goed onderwijs geeft, zij straks als moeder hun kinderen beter kunnen begeleiden. Zo wordt via de vrouwen een begin gemaakt aan een structurele verbetering van de sociaal-economische omstandigheden van alle favelados.”
Wat voor onderwijs bieden jullie de kinderen?
“We geven basisschoolonderwijs aan kinderen van 4 tot 14 jaar. Dat begint met alfabetiseren, ook voor de kinderen van 8 of 9 jaar die nieuw zijn ingestroomd op school. Daarna leren we ze lezen, schrijven, rekenen, aardrijkskunde, geschiedenis, natuurwetenschappen en een beetje Engels. Verder wordt er veel aandacht besteed aan sociale vaardigheden en gezondheid.”
De staat van het Braziliaanse onderwijs
Momenteel zitten er ruim 50 leerlingen op het Instituto Estrela da Favela. Eerder begreep ik van Edwin al dat de staat van het onderwijs bedroevend is.
Kun je een beetje schetsen hoe dat (lager-middelbaar-hoger) onderwijs in elkaar steekt?
“De openbare lagere school duurt 7 jaar en de kinderen beginnen op hun zesde. Op school wordt hoofdzakelijk overgeschreven, verder stelt het niet veel voor. De Braziliaanse schoolboeken zijn ook totaal niet afgestemd op de belevingswereld van een kind, laat staan op een kind dat in de favela woont.”
“Er is daarnaast een enorm verschil tussen de privéscholen voor de rijken, waar de beste leraren werken en de gratis openbare scholen, waar onze kinderen op zitten. Daar werken onbetaalde leraren met grote klassen. Er is ochtend- en een middaggroep en de leraar is er voor beide groepen.”
“Bij de jaarlijkse schoolbeoordeling (IDEB) haalt Rio de Janeiro als geheel een 3,4 op een schaal van 10. Er zijn scholen met een 2. Dat klopt wel met onze bevindingen, want het kennisniveau is onbegrijpelijk laag, zelfs van de besten. Meer dan 30% van de kinderen loopt twee of meer jaar achter op de klas waar hij of zij gezien zijn leeftijd in zou horen te zitten.”
“Leraren zijn voor 27% niet aanwezig, zonder dat iemand zich daar druk over lijkt te maken. Kinderen komen eigenlijk alleen voor een basisbeurs die de ouders krijgen als ze de kinderen naar school sturen en voor de warme lunch: een prakje van rijst, bonen dat in iets vets drijft.”
De middelbare school duurt drie jaar en weinig favela-kinderen gaan daar naar toe. Het hoger onderwijs laat Roodenburg in deze maar onbesproken.
Kunnen jullie merken of zien dat jullie werk effect heeft?
“De cijfers gaan uiteraard snel omhoog, maar er is nog veel werk te doen voordat ze op een niveau zijn waarop ze in een beroeps- of andere vervolgopleiding worden toegelaten. Dat is wel het streven.
Is de geest uit de fles?
Hoewel Brazilië aan de ene kant economisch in de lift zit, is het land in staat van politieke beroering de laatste tijd. Dat gaat over armoede, corruptie en ook over gezondheidszorg en onderwijs.
Hoe kijk jij aan tegen die protesten?
“De huidige oproer komt voort uit een combinatie van grenzen die zijn overschreden. De straffeloze corruptie van de politici, politie en zakenlieden, het slechte onderwijs en ook nog een waardeloos gezondheidssysteem en dito openbaar vervoer. De krankzinnige kosten voor de stadions en infrastructuur voor de Confederations Cup, de WK voetbal en de Olympische Spelen die volop in corrupte zakken verdwijnen hebben de lont in het kruitvat gestoken.”
Over corruptie
“Er worden 12 stadions gebouwd, in plaats van de gebruikelijke 8 voor een WK. 50% Meer kans om je zakken te vullen voor allerlei corrupte figuren. Er wordt zelfs een stadion gebouwd in een stad die geen profclub heeft, dus dat komt leeg te staan na de WK.”
Over de gezondheidszorg
“Toen ik vorig jaar het gips om mijn pols wilde laten verwijderen, was de deur van het ziekenhuis dicht. Op de gang was oproer omdat een binnengebrachte patient in de gang was overleden omdat de arts niet wilde komen. Alle anderen die ook buiten moesten wachten, hadden vergelijkbare verhalen.”
“Een zieke vriend met een hartaandoening kon geen ziekenwagen krijgen en we hebben met hem langs talloze ziekenhuizen gezeuld totdat hij ergens terecht kon.”
Over openbaar vervoer
“De bussen rijden hier als Formule 1 wagens door de straten en als de chauffeur geen zin heeft laat hij je gewoon staan. De treinen zijn overvolle rammelbakken, die regelmatig uitvallen of onderweg stuk gaan. De dienstregeling is er alleen voor de sier. Treinen vallen om de haverklap voor onbepaalde tijd uit.”
“De handige minibusjes in de betere wijken zijn onlangs verboden, zogenaamd omdat het slordig zou staan voor de toeristen, maar in werkelijkheid schijnt de familie van de gouverneur financiële belangen te hebben bij de meeste grote busmaatschappijen.”
Wat zijn de verwachtingen over de aangekondigde plannen van de president in jouw omgeving en van jezelf? De helft van de olie inkomsten naar onderwijs is nogal een belofte.
“Ik weet net als de Brazilianen zelf niet waar dit heen gaat. Er gaan al minder mensen de straat op dan in het begin. De Braziliaan is geen opstandeling. Gelaten neemt hij alles zoals God het gewild heeft. (‘se Deus quiser’)”
“Er moet iets veranderen aan het politieke systeem, waarin politici gunsten mogen verlenen in ruil voor stemmen. De politici die het systeem zouden moeten veranderen, zijn zelf zo rot als een mispel. Een belofte is hier snel gedaan (zoals dat geld voor onderwijs uit olie-inkomsten) maar wordt zelden nagekomen. Niemand maakt zich daar druk over. De mensen uit de favelas zijn zo gewend om gepiepeld en bestolen te worden dat ze zich nog nauwelijks aansluiten bij de protesten.”
Ik sta iedere keer weer verbaasd over de gelatenheid waarmee de in onze ogen meest krankzinnige, nutteloze en onlogische barrières worden geaccepteerd.
Wat is in jouw ogen het belangrijkste probleem dat opgelost zou moeten worden om van de school een succes te maken?
“Ik ben in de gezegende omstandigheid dat ik een schooltje heb op een A1 locatie, met twee gedreven en goudeerlijke schooljuffen, een psychologe en leuke vrijwilligers. Het enige dat ik nodig heb om de school succesvol te laten zijn, is voldoende geld om de Braziliaanse juffen het salaris te kunnen betalen waar ze gezien de tabellen van het Ministerie van Onderwijs recht op hebben. Ze krijgen nu noodgedwongen slechts een onkostenvergoeding die ik uit eigen zak betaal met behulp van vrienden en een paar familiefondsen.”
“Totdat we subsidie krijgen krijgen van de Braziliaanse overheid, moeten we het hoofd boven water zien te houden. Dat kan nog twee jaar duren. We hebben eigenlijk nog een of twee juffen nodig om de kinderen maximale persoonlijke aandacht te kunnen geven, die ze zo hard nodig hebben.”
Wie een bijdrage wil leveren of iemand kent die zou willen helpen, het rekeningnummer van de stichting Vrienden van Estrela da Favela is 52.26.10.064
Het lijkt mij een enorme opgave om zoiets op te zetten. Hoe blijf je gemotiveerd om hieraan verder te werken?
“De bureaucratie drijft je soms tot wanhoop, maar als ik dan weer zie dat er echt iets gebeurt dat een structurele verbetering voor de toekomst van die kinderen kan betekenen, vergeet ik de uren in een rij staan. Dan vergeet ik de vele maanden wachten op krankzinnige stempels, op de operette-documenten die we nodig hebben om in Brazilie te mogen bestaan. Het is het allerleukste en nuttigste dat ik ooit heb gedaan.”
Wil je dit werk steunen? Ga naar de stichting Vrienden van Estrela da Favela.
