“Kijk naar deze film als naar een droom,” was het advies van Ben Okri voorafgaand aan de Nederlandse avant-première van N – The Madness of Reason (2014) in EYE. Een goed advies – zo zou blijken, want spiritueel Afrika komt in aanvaring met de rede van de Verlichting.
Langzaam wordt je als kijker meegevoerd in het obsessieve universum van een overleden geest, zijn voorbije leven en zijn onvoltooide Afrikaanse encyclopedie. De Nigeriaanse schrijver en dichter schreef de teksten voor deze hallucinante film van de Vlaamse regisseur Peter Krüger.
De film is gebaseerd op het leven van Raymond Borremans, een Franse muzikant die op 23-jarige leeftijd in 1929 naar Frans West-Afrika gaat na een mislukte liefde. Met zijn banjo vermaakte hij enige jaren de Franse kolonialen in Ivoorkust. Borremans raakte langzaam in de ban van de schoonheid van zijn omgeving. Later begin hij door Afrika te trekken met zijn reizende, mobiele bioscoop.
Zo kwam hij ook in onder meer Mali en Senegal en Burkina Faso. Vanaf 1934 begint hij te werken aan een encyclopedie over West-Afrika, over geschiedenis, legendes, gebruiken, landbouw en dieren, dat tot een enorm systeem aan indexkaarten leidde. Een encyclopedie zoals die tijdens de Verlichting populair werd, toen na 1750 de boekproductie een vlucht nam.
Het wordt 50 jaar lang Borremans obsessie voor lemma’s en classificaties, geboren uit zijn liefde voor Afrika.
Je geest zal nooit rusten.
Pas in 1986 wordt – Le Borremans – de encyclopedie gepubliceerd. In 1988 overlijdt hij in Abidjan, Ivoorkust, 82 jaar oud. Met zijn encyclopedie heeft hij dan de letter N bereikt. Vlak na zijn dood gebeurt er iets merkwaardigs, althans, zeker in westerse ogen. Een Afrikaanse vrouw spreekt een bezwering over Borremans uit: ‘Omdat je nooit dankbaarheid toonde, zal je geest nooit rusten!’
Deze toverspreuk is eigenlijk de motor van de vertelling geworden, van een film die zich afspeelt in het niemandsland van de droom, tussen Europese verlichtingsidealen en spiritueel Afrika.
De onvoltooide
Een artikel van schrijver en reisjournalist Jan Brokken bracht Krüger ooit in aanraking met Borremans. Het wordt het startpunt voor deze film, waarvoor hij 9 jaar geleden contact zoekt met Ben Okri. Krüger denkt dan dat er 2 jaar nodig is voor het maken van de film, maar Okri waarschuwt hem dat het zeker 7 jaar zal kosten. Zij gaan vervolgens ieder hun eigen weg.
Het duurt al met al 9 jaar tot N – The Madness of Reason zijn première beleeft op het filmfestival in Berlijn. Als Krüger in 2013 zijn materiaal heeft gemonteerd, mist hij toch nog wat. Krüger’s idee dat de geest van Borremans zijn eigen leven en werk moet bevragen, komt onvoldoende uit de verf. Want al zijn er meer onvoltooide werken in literatuur en muziek, maar wat is een onvoltooide encyclopedie nou waard? Juist de volledigheid – al is dat madness of reason – maakt de encyclopedie.
Opnieuw klopt hij aan bij Ben Okri, die de mogelijkheden inziet en aan de slag gaat. Op het affiche staat hij vermeld met de credits voor tekst. Maar wat hij als verbindend element aan de film heeft bijgedragen, gaat verder dan een simpele voice-over.
De som der delen
Okri zorgde namelijk voor de dialogen tussen de geest van de overleden Borremans en levende personen, voor poëtische verbindingen en liedteksten in de traditie van de griot, de muzikale rondreizende dichters die als de vertellers van orale geschiedenis en tradities worden gezien. En die geschiedenis, ook de meer recente, maakt eveneens een indringend onderdeel uit van de film.
De film krijgt zijn kracht doordat alle elementen schitterend samenspelen, zou ik het even Vlaams willen zeggen: wonderschone cameravoering, Okri’s teksten met oa. de stem van Michael Lonsdale als de geest van Borremans en de muziek en soundscapes van Walter Hus.
Goed te classificeren is N – The madness of Reason als film zelf niet. Op de website van Intifilms, het film- en productiebureau van Krüger, wordt de film een creatieve documentaire genoemd, maar je ervaart hem ook als een speelfilm. Hoe het ook zij, het is een fascinerend staaltje cinema.
Peter Krüger vertelde me dat Ben Okri en hij nieuw werk aan het bekokstoven zijn. Ik ben alvast nieuwsgierig. Voor De Filmkrant schreef Dana Linssen een recensie.
Meer over N – The Madness of Reason bij Mokum Filmdistributie.
